Η παχυσαρκία είναι μία χρόνια μεταβολική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από αύξηση των αποθηκών του λίπους του σώματος. Είναι μία πύλη που οδηγεί σε διάφορες ασθένειες και έχει γίνει μία από τις μείζονες αιτίες ανικανότητας διαφόρων παθήσεων (όπως καρδιαγγειακά επεισόδια, αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, υπερλιπιδαιμία, άπνοια στον ύπνο) και θανάτου, προσβάλλοντας όχι μόνο ενήλικες αλλά παιδιά και εφήβους παγκοσμίως. Στην κλινική πράξη, το σωματικό λίπος εκτιμάται από το δείκτη μάζας σώματος- BMI (Body Mass Index, που υπολογίζεται διαιρώντας το σωματικό βάρος με το ύψος εις το τετράγωνο). Η συσσώρευση ενδοκοιλιακού λίπους, που αποτελεί δείκτη για τον υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης μεταβολικών και καρδιαγγειακών νοσημάτων, μπορεί να εκτιμηθεί με την περίμετρο της μέσης. Για ενήλικες, μεγαλύτερους από 18 ετών, η παχυσαρκία ορίζεται ως BMI μεγαλύτερο ή ίσο με 30 kg/m2 και ως υπέρβαρος ορίζεται όποιος έχει BMI μεταξύ 25-29,9 kg/m2 . Η περίμετρος της μέσης μετράται με την οριζόντια περιφέρεια της μέσης του σώματος, στο μέσον της απόστασης μεταξύ των άνω λαγόνιων ακρολοφιών και του κατώτερου ορίου της τελευταίας πλευράς. Με βάση την περίμετρο της μέσης ορίζουμε, για τους Ευρωπαίους, την κεντρική παχυσαρκία ( που ονομάζεται αλλιώς και σπλαχνική ή ανδροειδής ή σχήματος μήλου ή παχυσαρκία του άνω ημιμορίου του σώματος) όταν η περίμετρος μέσης είναι μεγαλύτερη ή ίση με 102 cm στους άνδρες και με 80 cm στις μη εγκύους γυναίκες. Διάφορες αλληλεπιδράσεις μεταξύ βιολογικών, συμπεριφοριστικών, κοινωνικών και περιβαλλοντολογικών παραγόντων συμμετέχουν στο ισοζύγιο της ενέργειας και των αποθηκών λίπους στον οργανισμό. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ( World and Health Organization- WHO) δηλώνει την παχυσαρκία ως το μεγαλύτερο χρόνιο πρόβλημα υγείας παγκοσμίως στους ενήλικες και γίνεται με αυξανόμενο ρυθμό όλο και πιο σοβαρό πρόβλημα και από τον υποσιτισμό. Που οφείλεται η σύγχρονη παχυσαρκία;-Οι σύγχρονες δίαιτες υψηλής ενέργειας, -η αύξηση του μεγέθους της μερίδας του φαγητού, -η μειωμένη φυσική δραστηριότητα, -η υιοθέτηση του καθιστικού τρόπου ζωής όπως και- οι διατροφικές διαταραχές ( πχ η υπερφαγία, βουλιμία κλπ) αποτελούν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της παχυσαρκίας. Αυτοί οι συμπεριφοριστικοί και περιβαντολογικοί παράγοντες οδηγούν σε αλλαγές της δομής του λιπώδους ιστού (όπως υπερπλασία και υπερτροφία των λιπωδών κυττάρων και φλεγμονή) καθώς και έκκριση διαφόρων ορμονών όπως οι λιποκίνες. Η κλινική εκτίμηση του παχύσαρκου ασθενή Είναι απαραίτητη η λήψη ενός πλήρους ιστορικού, η φυσική εξέταση του ασθενούς και ο εργαστηριακός έλεγχος που σχετίζεται με την παχυσαρκία. Ιστορικό Τα παρακάτω θα πρέπει να διερευνηθούν: - Η εθνικότητα - Το οικογενειακό ιστορικό - Οι διαιτητικές συνήθειες - Η φύση και η συχνότητα της φυσικής δραστηριότητας - Το πρόγραμμα της διατροφής και- Η πιθανή παρουσία μιας διατροφικής διαταραχής (λαιμαργία, σύνδρομο νυκτερινής υπερφαγίας, βουλιμία) - Η παρουσία κατάθλιψης και άλλων διαταραχών της διάθεσης - Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με την παχυσαρκία (λήψη φαρμάκων, γενετικά αίτια, ενδοκρινικές διαταραχές, χρόνιο στρες, διακοπή του καπνίσματος κλπ) - Οι επιδράσεις της παχυσαρκίας στην υγεία του ασθενούς - Οι προσδοκίες του ασθενούς και τα κίνητρά του για αλλαγή - Προηγούμενες θεραπείες, που έχει λάβει ή όχι, για την παχυσαρκία Φυσική εξέταση Πρέπει να εξετασθούν τα ακόλουθα: - Μέτρηση του ύψους και του σωματικού βάρους καθώς και της περιμέτρου μέσης - Μέτρηση της αρτηριακής πίεσης ( με κατάλληλο μέγεθος περιχειρίδας) - Εκτίμηση της παρουσίας και του αποτελέσματος παθήσεων σχετιζόμενων με την παχυσαρκία ( σακχαρώδης διαβήτης, δυσλιπιδαιμία, υπέρταση, καρδιαγγειακή και αναπνευστική νόσος ή παθήσεις των αρθρώσεων, μη- αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος, σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο κλπ) - Εκτίμηση της παρουσίας "μελανίζουσας ακάνθωσης" σαν σημείο " αντίστασης στην ινσουλίνη" Εργαστηριακός έλεγχος Ο παρακάτω εργαστηριακός έλεγχος αποτελεί το ελάχιστο δείγμα εξετάσεων που πρέπει να γίνει σε ένα παχύσαρκο άτομο: - Σάκχαρο νηστείας - Λιπιδαιμικό προφίλ (χοληστερόλη, τριγλυκερίδια, LDL, HDL) - Ουρικό οξύ - Έλεγχος θυρεοειδούς ( TSH) - Έλεγχος ηπατικής λειτουργίας - Εάν υπάρχει ένδειξη, καρδιαγγειακός έλεγχος - Περαιτέρω ενδοκρινολογικός έλεγχος αν υπάρχει υποψία Συνδρόμου Cushing ή υποθαλαμικής νόσου - Σε περίπτωση διαταραγμένης ηπατικής λειτουργίας περαιτέρω διερεύνυση ήπατος (υπερηχογράφημα, βιοψία) - Μελέτη ύπνου σε περίπτωση Συνδρόμου άπνοιας στον ύπνο. Ανάλυση της σύστασης του σώματος Η περίμετρος μέσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης του κοιλιακού λίπους. Με την ανάπτυξη συσκευών και εξοπλισμού που μετρούν με μεγαλύτερη ακρίβεια το λίπος του σώματος ( όπως ανάλυση βιοαντίστασης- BIA, πληθυσμογραφία ή εκτόπισμα αέρα- BodPod ή απορροφησιομετρία ακτίνων διπλής ενέργειας-DEXA) είναι εύκολο να ταξινομήσουμε τα άτομα αναλόγως με τη βαθμό σωματικού λίπους ανεξάρτητα από το BMI. Να σημειωθεί όμως ότι η μέτρηση της σύστασης του σώματος δεν είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στην καθημερινή κλινική πρακτική, απλά αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για να εκτιμήσουμε το λίπος και την μάζα του σώματος ελεύθερη λίπους πριν και κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Αντιμετώπιση της παχυσαρκίας Οι κατάλληλοι στόχοι της ρύθμισης του σωματικού βάρους δίνουν έμφαση σε μία ρεαλιστική απώλεια σωματικού βάρους προκειμένου να μειωθούν οι κινδύνοι για την υγεία και συνίσταται στα παρακάτω: - απώλεια σωματικού βάρους - συντήρηση -πρόληψη της επαναπρόσληψης βάρους Οι ασθενείς οφείλουν να καταλάβουν ότι από τη στιγμή που η παχυσαρκία είναι μία χρόνια νόσος, η ρύθμιση του σωματικού βάρους χρειάζεται να συνεχίζεται εφ´ όρου ζωής. Σημαντικά κλινικά οφέλη μπορεί να επιτευχθούν με μέτρια απώλεια σωματικού βάρους (5-10% του αρχικού βάρους) και με τροποίηση του τρόπου ζωής όπως με βελτίωση των διατροφικών στοιχείων της δίαιτας και μέτρια αύξηση της φυσικής δραστηριότητας. Η θεραπεία της παχυσαρκίας έχει ευρύτερους στόχους από την απώλεια του σωματικού βάρους και περιλαμβάνει : -τη θεραπεία και τη μείωση του κίνδύνου από συνοσηρότητες (όπως στεφανιαία νόσο, σακχαρώδη διαβήτη, αρτηριακή υπέρταση, σύνδρομο άπνοιας, οστεοαρθρίτιδα, ψυχολογικές διαταραχές κλπ) -τη συνολική βελτίωση της υγείας του ασθενούς και -τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του. Ένας αρχικός ρεαλιστικός στόχος της θεραπείας της παχυσαρκίας είναι η απώλεια του 5-15 % του αρχικού σωματικού βάρους ή 0,5-1 κιλό την εβδομάδα (που αντιστοιχεί σε μείωση των ημερήσιων προσλαμβανόμενων θερμίδων κατά 600) σε μία περίοδο 6 μηνών και έχει αποδειχθεί ότι έχει και όφελος για την υγεία. Μεγαλύτερη απώλεια (όπως 20 % του βάρους ή περισσότερο) μπορεί να ζητηθεί σε άτομα με μεγαλύτερου βαθμού παχυσαρκία όπως BMI μεγαλύτερο ή ίσο του 35 kg/m2. Σε άτομα υπέρβαρα με BMI=25-29 kg/m2 χωρίς άλλα συνοδά νοσήματα ή παράγοντες κινδύνου, η πρόληψη περαιτέρω αύξησης του σωματικού βάρους (μέσω διαιτητικών συμβουλών και αύξησης της φυσικής δραστηριότητας) ίσως αποτελεί έναν πιο κατάλληλο στόχο από την απώλεια σωματικού βάρους. Η ανακύκλωση του βάρους, που ορίζεται ως η επαναλαμβανόμενη απώλεια και επαναπρόσληψη του, είναι πιο συχνή στις γυναίκες και ίσως να σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για υπέρταση, δυσλιπιδαιμία και παθήσεις της χοληδόχου κύστης. Έχει συσχετισθεί επίσης με κατάθλιψη και ίσως χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη και/ ή αντικαταθλιπτική αγωγή. Δίαιτα και διατροφή Η ατομική καταγραφή σε ημερολόγιο των καθημερινών συνηθειών διατροφής αποτελεί έναν καλό ποιοτικό δείκτη της διατροφής. Επιτρέπει επίσης την εκτίμηση της συχνότητας των γευμάτων, της παράλειψης γευμάτων, της κατανάλωσης σνακ, της νυκτερινής κατανάλωσης τροφής. Οι βασικές διαιτητικές οδηγίες είναι οι παρακάτω: - Μείωση της πυκνότητας ενέργειας των προσλαμβανόμενων ποτών και τροφών - Μείωση του μεγέθους των μερίδων τροφής - Αποφυγή λήψης σνακ μεταξύ των γευμάτων - Να μην παραλείπεται το πρωινό γεύμα και η αποφυγή λήψης τροφής κατά τη διάρκεια της νύχτας- Διαχείριση και μείωση των επεισοδίων της απώλειας ελέγχου ή επεισοδίων "κραιπάλης" - Υιοθέτηση πιο υγιεινής διατροφής που περιλαμβάνει •'Άυξηση της κατανάλωσης λαχανικών, οσπρίων, σπόρων, δημητριακών χωρίς γλυκαντικά και φυτικών ινών, ψαρικών και αντικατάσταση των γαλακτοκομικών προϊόντων υψηλών σε λιπαρά με αντίστοιχα με χαμηλά λιπαρά •Αποφυγή τροφών που περιέχουν πρόσθετη ζάχαρη και στερεά λίπη όπως και ζαχαρούχων και αλκοολούχων ποτών. Η τοποθέτηση έμφασης στο μακροθρεπτικό ποσοστό της δίαιτας (όπως αν είναι χαμηλή σε λιπαρά, χαμηλή σε υδατάνθρακες ή υψηλή σε πρωτείνη ) δεν έχει αποδειχθεί καλύτερη από μία ισοζυγισμένη υποθερμιδική δίαιτα εκτός από την περίπτωση δίαιτας χαμηλής σε γλυκαιμικό φορτίο για μικρό χρονικό διάστημα. Οι ισοζυγισμένες, υποθερμιδικές δίαιτες είναι οι δίαιτες που παρέχουν στον οργανισμό 1200 θερμίδες ή περισσότερες την ημέρα και προσαρμοσμένες στις ανάγκες του κάθε ανθρώπου αποτελούν την καλύτερη ευκαιρία για μακροπρόθεσμη επιτυχία της δίαιτας (πχ μία τέτοια είναι η μεσογειακή δίαιτα). Φυσική άσκηση Αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα στο συνολικό πρόγραμμα μείωσης του σωματικού βάρους σε συνδυασμό με την μείωση των θερμίδων. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει πρόσθετα οφέλη από τον συνδυασμό άσκησης και μείωσης θερμίδων στη μείωση του σωματικού βάρους και του λίπους του σώματος και στη διατήρηση της μάζας ελεύθερης λίπους του σώματος σε σχέση με τη δίαιτα μόνο. Ο καλύτερος τύπος άσκησης είναι η αεροβική ενώ ένα πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει και εκγύμναση με αντιστάσεις χρειάζεται για να αυξήσει τη μυική μάζα σε μεσήλικες και υπέρβαρους /παχύσαρκους. Παρόλ´ αυτά μόνο η αεροβική άσκηση έχει αποδειχθεί ότι βοηθά στη μείωση του σωματικού βάρους. Συνιστάται επομένως μέτρια αεροβική άσκηση ( όπως έντονο περπάτημα) 150 λεπτών την εβδομάδα με τρεις εβδομαδιαίες συνεδρίες με ασκήσεις με αντιστάσεις. Φαρμακευτική αγωγή Η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνεται στην συνολική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Βοηθά τους ασθενείς να διατηρήσουν την συμμόρφωσή τους, να βελτιώσουν τους κινδύνους που συνδέονται με την παχυσαρκία και την ποιότητα ζωής τους. Η θεραπεία με τα σύγχρονα φάρμακα ενδείκνυται σε : - Παχύσαρκους με BMI ίσο ή μεγαλύτερο από 30 kg/m2 και - Υπέρβαρους με BMI ίσο ή μεγαλύτερο από 27 kg/m2 και 1 τουλάχιστον νόσο που σχετίζεται με την παχυσαρκία όπως σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση, σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο κλπ) Η εκτίμηση στην ανταπόκριση γίνεται μετά από 3 μήνες με στόχο την απώλεια > 5% σωματικού βάρους σε μη διαβητικούς και > 3% σε διαβητικούς ασθενείς. Η αγωγή θα πρέπει να διακόπτεται σε όσους δεν ανταποκρίθηκαν σε αυτό το διάστημα. Τα εγκεκριμένα φάρμακα για την θεραπεία της παχυσαρκίας είναι: 1. Ορλιστάτη, που ελαττώνει την απορρόφηση του λίπους από το έντερο 2. Λορσαρελίνη, που ελαττώνει την όρεξη δημιουργώντας αίσθημα κορεσμού3. Φεντερμίνη και τοπαμιράτη, πιθανόν μέσω μείωσης της όρεξης 4. Μπουπρόπιο και ναλτρεξόνη, μέσω μείωσης της όρεξης και της ανεξήγητης συχνά επιθυμίας για φαγητό 5. Λιραγλουτίδη, κυρίως μέσω μείωσης της όρεξης και καθυστέρησης της γαστρικής κένωσηςΤα παραπάνω φάρμακα θα πρέπει να συστήνονται από τον ιατρό με βάση τις ενδείξεις τους και τις αντενδείξεις τους και με μεγάλη προσοχή στις παρενέργειες τους. Χειρουργείο Η χειρουργική επέμβαση αποτελεί την πιο αποτελεσματική θεραπεία για τη νοσηρή παχυσαρκία όσον αφορά στη μακροχρόνια απώλεια σωματικού βάρους, στη βελτίωση των συνοσηροτήτων, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και στη συνολική θνησιμότητα. Ενδείκνυται σε ενήλικες από 18-60 ετών με - BMI ίσον ή μεγαλύτερο από 40 kg/m2 ή - ΒMI= 35-39kg/m2 και συνυπάρχουσες παθήσεις από την παχυσαρκία που αναμένεται να βελτιωθούν με την επέμβαση, ειδικά στις περιπτώσεις των διαβητικών τύπου 2. Γενικά η θεραπεία της παχυσαρκίας θα πρέπει -να στηρίζεται στην καλή κλινική φροντίδα και στη χρήση αποδεδειγμένα οφέλιμων χειρισμών για την αντιμετώπισή της οι οποίοι θα πρέπει να εξατομικεύονται και να προσαρμόζονται στο κάθε άτομο - να εστιάζει σε ρεαλιστικούς στόχους, στη μείωση του σωματικού βάρους και στην πρόληψη επαναπόκτησής του - να συνειδητοποιούν όλοι, ιατροί αλλά και ασθενείς, ότι η παχυσαρκία αποτελεί μία χρόνια νόσο και ως χρόνια θα πρέπει να αντιμετώπιζεται. Μοιραστείτε το άρθρο